10 iyul 2025-ci il Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanın Dəməşqdə vasitəçilər olmadan birbaşa sülh danışıqları aparması ilə sülh prosesində mühüm mərhələ qeyd edildi. Bu ikitərəfli görüş neytral və gizli şəraitdə baş tutmuş, regionun ən uzunmüddətli münaqişələrindən birinin həlli üçün yeni diplomatik dövrün və birbaşa dialoqun başlanğıcı kimi qiymətləndirilir.
Yeni Diplomatik Model
Əvvəlki danışıqlar xarici vasitəçilər və beynəlxalq təşkilatların iştirakı ilə keçdiyi üçün proses bəzən çətinliklərlə və razılaşmaların icrasında gecikmələrlə müşayiət olunub. Dəməşqdə vasitəçilər olmadan keçirilən birbaşa görüş həm Azərbaycan, həm də Ermənistan tərəfindən daha səmərəli və konstruktiv metod kimi dəyərləndirilib. Danışıqları özləri idarə etməklə hər iki tərəf sülhə sadiqliyini və məsuliyyət götürmək niyyətini nümayiş etdirir.
Dəməşq görüşün keçiriləcəyi yer kimi Suriya Respublikasının neytral mövqeyi və həm Bakı, həm də İrəvanla yaxşı münasibətləri səbəbindən seçilib. Rahat və təhlükəsiz mühit açıq və səmimi müzakirələrə imkan yaradıb.
Görüşdə Mühüm Məsələlər
Danışıqlarda uzun müddətdir gərginliklərin mənbəyi olan bir sıra əsas mövzular müzakirə olunub:
Sərhədlərin delimitasiyası: Təxminən 1000 km-lik ortaq sərhəd uzun müddət münaqişə və sərhəd pozuntularının əsas səbəbi olub. Rəhbərlər sərhədlərin sülh yolu ilə dəqiqləşdirilməsi və hər iki dövlətin suverenliyinə hörmətlə yanaşılmasını davam etdirməyə razılaşıblar.
Zəngəzur dəhlizi: Azərbaycanın Naxçıvan eksklavına Ermənistan ərazisindən keçid məsələsi strateji əhəmiyyətə malikdir. Müzakirələr təhlükəsiz və qarşılıqlı faydalı bir torpaq əlaqəsinin yaradılması perspektivlərini araşdırmağa hazır olduqlarını göstərib ki, bu da regional inteqrasiya və iqtisadi əməkdaşlıq üçün önəmli amil ola bilər.
Etimadın artırılması və davamlı dialoq: Hər iki lider gələcəkdə açıq və birbaşa dialoqun saxlanmasının, müntəzəm görüşlərin və münaqişələrin qarşısının alınması mexanizmlərinin vacibliyini vurğulayıb.
Konstruktiv və Ümidverici Atmosfer
Görüş dərhal konkret razılaşmalar və ya sənədlərlə nəticələnsə də, danışıqların müsbət və konstruktiv ruhda keçdiyi qeyd olunub. Hər iki tərəf bu birbaşa dialoqun davamlı sülhə aparan yolu açacağına və regionun sabitliyinə töhfə verəcəyinə inamını ifadə edib.
Görüşün Tarixi Konteksti
Bu görüş uzunmüddətli və mürəkkəb konfliktin — əsasən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin — nəticəsi olaraq baş tutub. Son illərdə diplomatik təşəbbüslər, o cümlədən 2025-ci ilin martında ilkin sülh sazişi layihəsi danışıqların yenidən başlanmasına zəmin yaradıb.
Əvvəlki razılaşmaların icrasında daxili siyasi səbəblər və xarici vasitəçilərin iştirakı bəzən problemlər yaradıb. Vasitəçilərsiz bu yeni birbaşa dialoq isə prosesə yeni dinamika gətirmək məqsədi daşıyır.
Regional və Beynəlxalq Əhəmiyyət
Azərbaycan və Ermənistan arasında davamlı sülh sazişi yalnız iki xalq üçün deyil, həm də Avrasiya və Asiyanın kəsişməsində yerləşən Cənubi Qafqaz regionu üçün böyük imkanlar açacaq. Bu bölgə zəngin enerji resurslarına malikdir və sülh şəraiti iqtisadi əməkdaşlıq, sərmayələr və regional inteqrasiyanı gücləndirə bilər.
Rusiya, Türkiyə və İran kimi beynəlxalq aktorlar sülh prosesini dəstəkləyir və regionda davamlı sabitlik və proqnozlaşdırıla bilən inkişaf üçün ümidlidirlər.
Gələcəyə Baxış
Dəməşqdə keçirilən bu birbaşa görüş göstərir ki, hər iki tərəf nəsillər boyu davam edən münaqişənin sülh yolu ilə həllinə cəsarətli addımlar atmağa hazırdır. Vasitəçilərdən imtina edib açıq və birbaşa dialoqa üstünlük verməklə Azərbaycan və Ermənistan gələcəklərini sülh içində qurmaq istəyirlər.
Çətinliklər hələ də mövcuddur və yekun sülh sazişinə gedən yol uzun olsa da, bu görüş Cənubi Qafqazda yeni sabitlik, əməkdaşlıq və sülh dövrünün başlanğıcı üçün ümid yaradır.
Rauf Pen Nord